زندگی نامه حسین منصور حلاج

او از عارفان ایران در سدهٔ سوم و دهه اول قرن چهارم هجری است. برای وی کنیه‌های دیگری نیز چون «ابو عماره»، «ابو محمد» و «ابو مسعود» نیز آورده‌اند. اهل فارس او را ابوعبدالله الزاهد، اهل خراسان ابوالمهر، اهل خوزستان حلاج الاسرار، در بغداد مصطلم، در بصره مخبر. اهل هند ابوالمغیث و اهل چین او را ابوالمعین می‌خواندند.

حسین منصور حلاج سرور اهل اطلاق و سرمست جام اذواق ، حلاج اسرار و کشاف ، استاد بود . سمعانی در کتاب انساب آورده که مولد او بیضای فارس است و در دار المومنین شوشتر نشو و نما یافته دو سال در آنجا به تلمذ سهل ابن عبد الله اشتغال نموده آنگاه در سن 18 سالگی از آنجا به بغداد رفت و با صوفیه آمیزش نمود . مدتی در صحبت جنید و ابوالحسن نوری به سر برده و باز به شوشتر آمد ه کدخدا شد باز با جمعی از فقرا به بغداد رفت و از آنجا به مکه واز مکه به بغداد مراجعت نمود و به زیارت جنید رفت و از او مسئله پرسید و او جواب نفرمود و با او گفت تو در این مسئله مدعئیی پس حسین از این معنی آزرده شده به شوشتر آمده و قریب یک سال اقامت کرد و در این مرتبه او را وقعی در دل مردم به هم رسید تا آنکه اکثر ابنای زمان بر او حسد بردند آنگاه 5 سال از شوشتر غایب شده به خراسان و ماوراء النهر و از آنجا به سیستان و ازآنجا به فارس رفت و شروع در نصیحت خلق و دعوت ایشان به جانب پروردگار نمود و جهت مردم آنجا تصانیف نمود و در آنجا او را عبدالله زاهد می گفتند آنگاه از فارس به اهواز رفت و فرزند خود احمد نام را از شوشتر به آنجا طلبید و در مقام اظهار اشراق قلب و کرامات شده از اسرار مردم و ضمائر ایشان خبر می داد و بنابراین او را حلاج الاسرار می گفتند تا آنکه ملقب به حلاج شد بعد از آن به بصره آمده و اندک روزی آنجا بود ودوباره به مکه رفت و جمعی کثیر با او همراه شدند و ابو یعقوب نهرجوری با او ملاقات کرد و در مقام انکار او شد آنگاه به بصره مراجعت کرد و یک ماه در آنجا توقف نمود و از آنجا باز به اهواز آمده و از اهواز به بغداد و از بغداد باز به مکه رفت و بعد از این سفر به بلاد سترگ مانند چین و هند و ترکستان در آمد و خانه و عقار به هم رسانید پس جمعی از علمای ظاهر مانند محمد ابن داوود و امثال او بر او متغیر شدند و خلیفه وقت معتصم را نیز بر او متغیر ساختند که" اناالحق" می گوید تا آنکه حامد ابن عباس که وزیر بود قاضی بغداد را که ابو عمر محمد ابن یوسف بود با دیگر علماء حاضر ساخت و علمای بی دیانت به مجرد امر وزیر به اباحه خون حسین محضر نوشتند و مضمون نامه را به عرض خلیفه رسانیدند و بعد از دو روز حکم شد که دو هزار تازیانه بزنند اگر بمیرد فبها و الا سر او را از بدن جدا سازند آنگاه او را بر سر جسر بغداد بردند و دو هزار تازیانه زدند و حسین در هیچ مرتبه آهی نکشید و همی " احد احد " می گفت پس او را بردند تا به دارش کشند مخلوق به دور او گرد آمده بودند و او نگاه می کرد و می گفت " حق حق انا الحق" در آن حال درویشی از او پرسید که عشق چیست گفت : امروز بینی و فردا بینی و پس فردا بینی . یعنی امروزم بکشند و دوم روزم بسوزند و سیم روزم بر باد دهند . خادم وصیتی خواست گفت نفس را به چیزی مشغول دار و گرنه او تو را مشغول گرداند . پسرش گفت ای پدر مرا وصیتی کن گفت چون جهانیان در اعمال کوشند تو در چیزی کوش که آن علم حقیقت است پس در راه که می رفت می خرامید با بندهای گران و نعره زنان می گفت " حق حق حق " تا به زیر دارش بردند بوسه بر دار زد و گفت : معراج مردان عشق است . میزری بر میان بست و طیلسان بر افکنده دست بر داشت و روی به قبله مناجات کرد و گفت آنچه او داند . چون بر سر دار شد جماعتی که از مریدانش بودند سوال کردند که چه گویید ما که مقران توایم و در منکران که سنگ خواهند انداخت گفت ایشان را دو ثواب است و شما را یک ثواب باشد از بهر آنکه شما را به من حسن ظنی بیش نیست و ایشان از قوت توحید و صلابت شریعت می جنبند و توحید در شرع اصل بود و حسن ظن فرع ، پس شبلی در برابر آمده و به آواز بلند بانگ کرد گفت ای حلاج ، کمترین مقام این است که می بینی گفت بلندتر کدام است گفت تو را بدان راه نیست . پس هر کسی سنگی می انداخت شبلی گلی در انداخت حلاج آهی کرد . گفتند آخر این همه سنگ انداختند هیچ نگفتی از این گل آه کنی ؟ گفت آنها نمی دانند معذورند . از او سختم می آید که داند و نمی باید انداخت . پس دست بریدند خنده زد گفتند چیست گفت الحمدلله که دست ما را بریدند مرد آن باشد که دست صفات ما را که کلاه همت از تارک عرش می رباید ببرد . پاهایش را بریدند تبسمی کرد گفت بدین پای که سفر خاکی کردمی قدمی دیگر دارم که هم اکنون سفر هر دو عالم خواهم کرد . پس دو دست بریده را بر روی مالید و سرخ روی شد . گفتند : چرا ؟ گفت : نمازی که عاشقان گزارند وضو را چنین باید کرد . پس چشمهایش را برکندند افغان از خلایق برخاست بعضی می گریستند و بعضی دیگر سنگ می انداختند .پس خواستند که زبانش را ببرند گفت چندان صبر کنید که سخنی بر گویم روی سوی آسمان کرد و گفت بدین رنجی که از برای من بر می دارند محرومشان مکن واز این دولتشان بی نصیب مگردان . الحمدلله اگر دست و پای من بریدند بر سر کوی تو بود و اگر سرم از تن جدا کردند در مشاهده جمال تو بود و اگر سرم از او نقصانی پذیرد بد باشد پس گوش و بینی او را بریدند و آخر کلمه ای که با آن متکلم شد این بود که :حب الواحد افراد الواحد له . این آیت برخواند: یستعجل بها الذین لایومنون بها و الذین آمنو مشفقون منها و یعلمون انها الحق من ربک . و از ابواسحاق رازی نقل نموده که در وقتی که او را صلب می نمودند نزدیک او ایستاده بودم شنیدم که می گفت : الهی اصبحت فی دار الرغائب انظر الی العجائب . الهی انک تئودد الی من یوذیک فکیف من یودی فیک . در میان سر بریدن تبسمی نمود جان داد .
حسین منصور گوی قضا را از حق به بیابان رضا انداخت و از هر یک بند او خروش " انا الحق" می آمد . پس پاره پاره کردندش که از او گردنی و پشتی بماند همچنان" انا الحق" می گفت . بسوخستند و خاکسترش را در دجله ریختند از آن هم آواز می آمد . کس را از اهل طریقت این فتوح حاصل نشد . یکی از مشایخ طریقت گفت : آن شب را به زیر دار خفته بودم آوازی شنودم که" اطلعناه علی اسرارنا فافشی سرنا فهذا جزاء من یفشی سرنا" شعر خواجه علیه الرحمه گواه است .

گفت آن یار کز او گشت سر دار بلند *** جرمش این بود که اسرار هویدا می کرد
سبب کشتن حسین منصور از قراری که در کتاب انساب سمعانی و کتاب معتبر سنجری که در زمان شمس المعالی سمت تالیف یافته مذکور است که حسین منصور مردم را به امام مهدی ( علیه السلام ) دعوت می کرد و به مردم می گفت که عنقریب از طالقان دیلم بیرون خواهد آمد . بنابراین او را گرفته به بغداد بردند و مواخذه نمودند و از اینجا معلوم می شود که گناه حسین منصور انتساب به مذهب امامیه و اعتقاد به وجود حضرت مهدی ( علیه السلام ) و دعوت مردم به نصرت آن حضرت و شورانیدن مردم بر خلفای عباسی بوده است .
وی در سال 758میلادی در جنوب ایران به دنیا آمد و به مطالعه حکمت پرداخت و در 64 سالگی در سال 822میلادی به درجه شهادت نائل آمد .
اندر کرامات حسین منصور حلاج
نقل است که در شبانه روز 400 رکعت نماز کردی و بر خود لازم داشتی .
نقل است که گرد او عقربی دیدند که می گردید قصد کشتن کردند گفت دست از وی بدارید که 12 سال است که ندیم ماست و گرد ما می گردد .
نقل است که طایفه ای در بادیه او را گفتند ما را انجیر می باید دست در هوا کرد و طبقی انجیر تر پیش ایشان نهاد و یک بار دیگر حلوا خواستند طبقی حلوا شکری گرم پیش ایشان نهاد .
پرسیدند که طریق به خدا رسیدن چگونه است گفت دو قدم است و رسیدنی : یک قدم از دنیا بر گیر و یک قدم از عقبی و اینک رسیدی به مولی .
پرسیدند از فقر ، گفت " فقیر آن است که مستغنی است از ماسوی الله و ناظر است به الله " و گفت " چون بنده به مقام معرفت رسد بر او وحی فرستند و سرّ او گنگ گردانند ( = راه اندیشه ها را بر باطن او می بندند ) تا هیچ خاطر نیاید او را مگر خاطر حق" .
نقل است که شب اول که او را حبس کردند بیامدند و او را در زندان ندیدند و جمله زندان بگشتند و کس را ندیدند و شب دوم نه او را دیدند و نه زندان را و شب سوم او را در زندان دیدند گفتند شب اول کجا بودی و شب دوم تو وزندان کجا بودی گفت شب اول من در حضرت ( = پیشگاه خداوندجهان ) بودم از آن اینجا نبودم و شب دوم حضرت اینجا بود از آن ، من و زندان هر دو غایب بودیم و شب سوم باز فرستادند مرا برای حفظ شریعت ، بیایید و کار خود کنید .
از سخنان اوست : در عشق دو رکعت است که وضوی آن درست نیاید الّا به خون .
در وقت قتل وی هر خون که از وی بر زمین می آمد نقش " الله" ظاهر می گشت .
وی با خادم گفته بود که چون خاکستر من در دجله اندازند آب قوّت گیرد چنانکه بغداد را بیم غرق باشد آن ساعت خرقه من به لب دجله بر تا آب قرار گیرد .
گویند در آخرین لحظات می گفت " اقتلونی یا ثقاتی انّ فی قتلی حیاتی "