گذری بر موسیقی نواحی استان لرستان:

لرستان هم مانند سایر ماناطق ایران دارای موسیقی فولکلوریک مخصوص خود می باشد . موسیقی فولکلوریک شامل موسیقی مردم روستا نشین و ترانه های محلی می باشد . موسیقی لرستان هم دارای دو نوع می باشد : موسیقی با متر آزاد , موسیقی با متر معیّن در این مقاله به بررسی موسیقی لرستان می پردازیم .

موسیقی در لرستان رنگ و حالت ویژه ای دارد که با شنیدن یک نغمه موسیقی لری خاستکاه آن د...ر ذهن شنونده تداعی می شود. مردم لرستان هم مانند اهالی اکثر نقاط ایران دارای دو نوع موسیقی هستند:

۱- موسیقی با متر آزاد

۲- موسیقی با متر معیّن

موسیقی با متر آزاد چیست

موسیقی لرستان با متر آزاد شامل مقام هایی است که کمابیش همانند آواز سنتی به اجرا در می آید. از عمده ترین مقام های معمول در لرستان چند نمونه را می توان ذکر کرد:

سواربازی: اسب و سوار کاری در بین عشایر اهمیت ویژه ای دارد. سوارکار ماهر در توفیق مأموریت های ایل نقش عمده ای دارد. بنابراین خواندن اشعار و آواهایی دربارة سوارکار و اهمیت دادن به توانایی های او در قالب مقام هایی بازگو می شود که « سوارکار» یکی از آنهاست. مقام سوارکار بیشتر حالت های چهارگاه را به یاد می آورد.

نظامی خوانی (مقام خسرو وشیرین): مردم لرستان به داستان های باستانی ایران اهمیت فراوانی می دهند. در گذشته این داستان ها در بین مردم لربیش از امروز متداول بود و بیان می شد. « خسرو و شیرین» از مقام هایی است که مردم همراه با شعرهای مختلف می خوانند. این مقام به صورت گوشه ای مستقل در ردیف موسیقی سنتی ایران جای گرفته است.

شاهنامه خوانی: از مقام هایی است که در بین مردم لرستان و لرهای بختیاری معمول است. توجه به مسائل ملی و میهنی که عالی ترین تجلیات آن را در شاهنامه، فردوسی سراغ داریم، در بین مردم لرستان وجود دارد. بازگو کردن داستان های شاهنامه به صورت نقل و خواندن بخش هایی از حوادث در قالب مقام های شورانگیزاز معمول ترین مقام خوانی در بین مردم لر به حساب می آید.

هُوره: نوعی مقام خوانی با متر آزاد است.این شیوة مقام خوانی در کردستان نیز معمول است و چون اغلب به بیان ارزش های اعتقادی و باورهای عمده ی مردم می پردازد، احتمال ارتباط آن با آوای مذهبی (هورایی) قابل مطالعه می باشد. در هوره اشعار و واژه ها بدون قید وزن معیّن و با الحانی کشیده و به منظور تمرکز ذهن شنونده اجرا می شوند. انواع هورة لری و لکی ( از طوایف لر هستند) را در مقام هایی مانند کوه چر(صدای کوتاه)، سوارچر (آوای سوارکار) و « مویه» می توان شنید.

مقام های مذهبی: آواهایی هستند که همراه با مراسم عزاداری از دست دادن عزیزی خوانده می شوند. مقام هایی مانند « سحری»، « چَمریونه» و « پاکُتلی» از معروف ترین مقام های معمول در بین مردم لرستان می باشند.

موسیقی با متر معیّن چیست

در لرستان موسیقی با متر معیّن در دو بخش موسیقی سازی و آوازی ظاهر می شود.در موسیقی سازی لرستان، نغمه هایی متداول است که درهمراهی با رقص و پایکوبی به کار می روند. گاه نیز نوازندگان نغمه هایی را که شنیده اند با شیوه های موسیقی بومی اجرا و عرضه می کنند و به آن رنگ و حالت لری می بخشند. از معروف ترین آهنگ های لری در همراهی با حرکات رقص می توان « سه پای»، « دو پا»، « لرزانه» و « سوارکاری» را نام برد.

نوع دیگری از موسیقی لری که با متر معیّن اجرا می شود، ترانه هایی است که رنگ عمومی ملودی های آنها کمابیش به همدیگر شباهت قابل ملاحظه ای دارند. اشعار ترانه های لری با زندگی واقعی مردم آن سامان ارتباط مستقیمی دارد. واژه های جنگ، دشمن، تفنگ، فشنگ، مهر مادر و هر آنچه که ارزش های قومی را والاتر می سازند. در ترانه های لری شاخص بوده و نشان از وضعیت اجتماعی این مردم در گذشته ها دارد. ترانه های لری در عین حرکت و جنبش داری غمی عمیق و حالتی شکوه آمیز است که درملودی های آن متجلی می شود.

نکته ای که لازم به یادآوری است آن است که موسیقی های لری، لکی و بختیاری را می توانیم از گروه معیّن موسیقی لری به حساب آوریم که با شباهت های کمابیش نزدیک، به گونه ای یکسان در مناطق زاگرس به حیات خویش ادامه می دهند. باید توجه داشت که بختیاری هابیش از لرهای لرستان ولک ها موسیقی خود را از تأثیر پذیری حفظ کرده اند.

سازهای لرستان

کمانچه: اصلی ترین و معمول ترین ساز لرستان کمانچه است. کمانچة لری بر عکس کمانچة آذربایجان حجمی کوچک دارد. کاسة کمانچة لری، کوچک و معمولاً پشت آن باز است. برخلاف کمانچه های سنتی که چهار سیم دارند، بر روی کمانچة لری سه سیم بسته می شود. در بین مردم لرستان کمانچه سازی کاملاً شناخته شده است و نوازندگان این ساز در این سامان بسیار توانایند.

دو زلّه : دوزله، یا دونای که درکردستان نیز معمول است، در لرستان نیز وجود دارد. اغلب عشایر و روستانشینان از دوزله یا دونای در اجرای نغمات خود بهره می گیرند.

تُمبک : تمبک، از شناخته شده ترین سازهای ضربی در همراهی ملودی های لری است. تمبک دراغلب نقاط لرستان کاربرد دارد به گونه ای که تمبک با سایر سازهای لری مانند اعضای جدایی ناپذیرند.

دایره: دایره، از سازهای ضربی معمول در لرستان است. این ساز هم به تنهایی و هم در هم آوایی با ساز و خصوصاً در اجرای ملودی های رقص به کار می رود.

نی : از سازهایی است که به اشکال و اندازه های مختلف در نواحی لرستان ساخته و نواخته می شود.

دهل و سرنا: دهل و سرنا، از سازهای بسیار متداول در بین عشایر و روستاییان لرستان است. دهل و سرنا در اجرای رقص های بومی نقش مؤثری دارند، ضمن آن که به عنوان سازهای خبر دهنده از دیربازدراین منطقه از سرزمین ما به کار می رفته اند. دهل و سرنا در لرستان در مراسم عزاداری نیز به کار می رود.

در بیان غم های عمومی مانند عزاداری امام حسین (ع) و در همراهی دسته های عزاداری دهل و سرنا را به کار می برند. از طرفی هر گاه جوانی ناکام از دست برود، دهل و سرنا، به عنوان شناخته شده ترین سازهای لری در بیان غم ها و بازگو کردن آلام غمزدگان نقش دارد. آهنگ های سحری « چمری» و « پاکتلی» لری از معروف ترین نواهای موسیقی لرستان هستند که با دهل و سرنا اجرا می شوند در میان مردم لر، نوازندگان، توانمندی در اجرای دهل و سرنا وجود دارند که از معروف ترین آنها مرحوم محمد مرادی معروف به« شاه میرزا» را می توان نام برد. نوارهای باقی مانده از این نوازنده نشانة تبحر و توانمندی فوق العادة او رادرنواختن سرناست.
..................................................................................
نگاره:استاد شاه میرزا مرادی